1. مدل مفهومی بخش روسی اینترنت
بخش روسی اینترنت، بر اساس چارچوب نظری "همسوسازی فضای سایبر با مرزهای ملی1"، که توسط میلتون مولر (2017) تدوین شده است، قابل بررسی و تحلیل است. در این چارچوب به جای جداسازی از اینترنت، تلاش‌هایی برای همسوسازی نظارت و کنترل بر فضای سایبری با مرزهای ملی صورت گرفته است. اگرچه در منابع عمومی، مدل مفهومی یا معماری مشخصی برای RUnet وجود ندارد، لیکن این سه روش اصلی همسوسازی به عنوان مؤلفه‌های اصلی مدل مفهومی بخش روسی اینترنت مطرح شده است: (1) امن سازی ملی2 ، (2) قلمروسازی جریان اطلاعات3 و (3) تلاش برای ایجاد کنترل منابع مهم اینترنت در امتداد مرزهای ملی. شکل 1 مؤلفه‌های کلیدی شبکه حاکمیتی روسیه را نشان می‌دهد.
شکل 1: مولفه های کلیدی شبکه حاکمیتی روسی
1.1. امن سازی ملی
وابستگی های اجتماعی به فناوری‌ها و شبکه‌های اطلاعاتی، آسیب‌پذیری‌هایی را ایجاد می‌کند که خود می‌تواند تهدیدی وجودی4 برای دولت باشد. این بخش از چهار مؤلفه تشکیل شده است که با سطوح مختلفی از موفقیت و تکامل در لایه‌های مختلف، در روسیه دنبال می شوند. (1) تبیین امنیت سایبری به عنوان یک مسئله امنیت ملی بر اساس اسناد دکترین روسیه. (2) تمرکز بر هوشمندی مقابله با تهدیدات 5 مبتنی بر برنامه6 GOSSOPKA و ایجاد مرکز هماهنگی ملی در مواجهه با حوادث رایانه‌ای. (3) اتکا به فن‌آوری‌های تولید ملی (جایگزین واردات نرم‌افزار و برنامه کاربردی) و تلاش برای ملی کردن استانداردهای فنی (4) ایجاد مرجع قانونی برای قابلیت کلید قطع ارتباط 7 با شبکه خارجی اینترنت.
2.1. قلمروسازی جریان اطلاعات
این بخش مربوط به قلمروسازی جریان اطلاعات مرتبط و شامل فیلترینگ محتوای خارجی، قوانین محلی سازی داده ها8 و انسداد جغرافیایی9 است. کشور روسیه ترکیب کاملی از این مؤلفه‌ها را در اختیار دارد. بااین‌حال، شباهتی به سپر طلایی چینی معروف (که در واقع یک فرایند تدریجی برای قلمروسازی داده‌ها و اطلاعات و تدوین قوانینی بود که موجب مسدود شدن وب‌سایت‌ها با محتوای غیرقانونی و فیلتر کردن نتایج موتورهای جستجو می‌شود) ندارد.
3.1. همسوسازی منابع حیاتی اینترنت
این بخش به همسوسازی منابع حیاتی اینترنت با مرزهای ملی می پردازد. جالب‌توجه‌ترین دلیل این امر، پیامدهای آن در بخش بندی فضای اینترنت است. مولر معتقد است که این بخشی از فضای آدرس IP و نام دامنه جهانی است که حکومت و دولت‌ها، با ایجاد اهرم‌هایی می‌توانند برای حکمرانی اینترنت در فضای قلمرو خود (به عنوان بخشی از کل فضای مجازی) از آن بهره برند.
بنابراین بر اساس مؤلفه‌های مدل مفهومی ارائه شده، می توان گفت در مفهوم اینترنت حاکمِ مطلوب این کشور، این ایده مطرح است که باید در ایجاد عملکردهای پایه ای وب، بین کشورها برابری وجود داشته باشد. یکی از عناصر اصلی بخش روسی اینترنت در توسعه زیرساختِ مستقل اینترنتی، عملکرد سرورهایDNS است که یک مؤلفه اصلی زیرساخت جهانی اینترنت است. با وجود صدها سرورDNS در روسیه و سراسر جهان، ICANN مدیریت این دایرکتوری را متمرکز کرده است. اما روسیه این نگرانی را دارد که اگر به عنوان مثال ایالات‌متحده به دنبال حذف دامنه ru از این دایرکتوری باشد، مسکو هیچ کنترل مستقیمی بر سرورهای DNS برای جلوگیری از این اقدام ندارد.
در گذشته روسیه و چین سعی بر آن داشتند تا مدیریت سیستم DNS را تحت حمایت سازمان ملل قرار دهند و در آنجا نفوذ بیشتری داشته باشند. روسیه معتقد است که باید زیرساخت DNS خود که مستقیماً قابل کنترل است را توسعه دهد. زیرا در صورت جدا شدن از اینترنت جهانی و جلوگیری از وقوع اتفاقات سایبری، نمی‌تواند به زیرساخت‌های جهانی DNS اعتماد کند. دستکاری عملکرد DNS از طریق ساختار فعلی به ضرر آن است. زیرا در چنین شرایطی، دامنه ru ارتباط خود با سایر نقاط جهان را از دست خواهد داد. با این‌حال، این نگرانی نیز برای روسیه وجود دارد که چنین اقداماتی اینترنت را تضعیف کرده و زیرساخت‌های فعلی متمرکز و همگنDNS را با گروه‌های جداگانه‌ای از شبکه‌های رقابتی DNS جایگزین کند. از این گذشته، هدف اصلی ایجاد زیرساخت‌های مستقل DNS، تحمیل حاکمیت بر زیرساخت‌های شبکه داخلی در عین حفظ سازگاری با بقیه اینترنت جهانی است.
روسیه بر اساس قوانینی، از ارائه‌دهندگان بزرگ خدمات مانندGoogle ،Facebook ،Twitter و ... درخواست کرد تا سرورها یا مراکز داده خود را در داخل روسیه مستقر نمایند. این تلاش روسیه برای حفظ ترافیک اینترنت در داخل کشور بسیار مهم و قابل توجه است، ضمن اینکه این عملیات را نیز تحت قانون ملی انجام می دهد. ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی که در داخل روسیه فعالیت می‌کنند، طبق قانون موظف هستند تا با ارائه مجموعه نظارتی، اجازه ردیابی ارتباطات آنلاین را برای مقامات روسی فراهم نمایند. با نظارت بر ترافیک اینترنت در بین نهادهای روسی این کشور، دولت با تقویت قابلیت‌های امنیتی داخلی خود، امکان ردیابی ارتباطات را تضمین می‌کند. در پاسخ به ظهور اینترنت ماهواره‌ای که این امکان را تهدید می‌کند، مسکو قانونی را تصویب کرد که کلیه ارائه‌دهندگان این‌گونه خدمات را موظف به ایجاد ایستگاه‌های زمینی مستقر در روسیه می کند. بر این اساس، حتی اینترنت از طریق امواج هوایی نیز تحت کنترل سیستم نظارتی توسعه‌یافته دولت روسیه است.
تلاش روسیه برای واگذاری مسئولیت به اشخاص خاص در داخل کشور با جداسازی RUnetپیچیده می شود. در پایان، یک اینترنت مستقل، راهی برای ثبات سیاسی بیشتر به روسیه ارائه می‌دهد به ویژه اینکه این امر امکان کنترل بیشتر بر روی شبکه‌های غیرقانونی و مقاومت بیشتر در برابر فشارهای بیرونی را فراهم می‌کند.
2. مدل مفهومی پروژه سپر طلایی چین
همان‌طور که در بخش نوع بیان و تعریف شبکه ملی چین، مطرح شد، پروژه سپر طلایی که به صورت عامیانه از آن به عنوان فایروال عظیم چین نیز یاد می‌شود، پروژه ای جهت کنترل و مراقبت از اینترنت است که توسط وزارت امنیت عمومی چین اجرا می‌شود و سه تعبیر متفاوت درباره این شبکه ملی وجود دارد:
1) پروژه سپر طلایی و فایروال عظیم چین دو موجودیت یکسان هستند.
2) فایروال عظیم چین یکی از چندین مؤلفه سپر طلایی است.
3) پروژه سپر طلایی و فایروال عظیم چین به موازات یکدیگر عمل می کنند.
بر اساس تعبیر دوم، فایروال عظیم چین (GFW) به عنوان یکی از چندین مؤلفه سپر طلایی و با هدف بلوکه کردن رسانه های اجتماعی، وب سایت ها و برنامه های پیام رسان خارجی مغایر با قوانین خود، به همراه مؤلفه‌های دیگری همچون:
• حذف سیستمی پستهای انتقادی از مقامات کشور (Content Removal)
• محروم شدن از اتصال به تلفن همراه و اینترنت به عنوان مجازات (Revoking Access)
• همسوسازی محتوا با ایدئولوژی حزب حاکم بر این کشور(Online Manipulation)
• تنظیم مقررات برای رسانه‌های آنلاین (Legislating Censorship)
• کنترل و مراقبت از اینترنت و نظارت بر رفتار مردم (High-Tech Surveillance)
• دستگیری افراد به دلیل پست های غیرقانونی(Critics Arrested)
• اعمال خشونت علیه فعالان دیجیتالی متخلف (Violence)
• لغو دسترسی هکرها و ممانعت از حملات سایبری (Technical Attacks)
در مدل مفهومی پروژه سپر طلایی چین مطرح شده است. شکل2 مدل و اجزای آن را نشان می‌دهد.
شکل2: مدل مفهومی پروژه سپر طلایی چین
فضای مجازی دارای یک مدل چند لایه‌ای است که بستر آن، زیرساخت ارتباطی است که
شبکه ملی اطلاعات نامیده می‌شود. در شکل3 مدل مفهومی لایه‌ای فضای مجازی و قلمروی شبکه ملی اطلاعات، در شکل4 ، مدل مفهومی و نحوه ارتباط و در شکل5 انواع موجودیت های متصل
شبکه ملی اطلاعات نمایش داده شده است.
شکل3: مدل مفهومی لایه ای فضای مجازی و قلمروی شبکه ملی اطلاعات
شکل4: مدل مفهومی و نحوه ارتباط در
شبکه ملی اطلاعات
شکل5: انواع موجودیت های متصل در شبکه ملی اطلاعات
خدماتی که توسط شبکه ملی اطلاعات می بایست به لایه های بالاتر آن (لایه خدمات و محتوا) ارائه شوند، در سند "تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات" تعیین و به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسیده است. مهم‌ترین خدمات این شبکه، عبارت‌اند از:
• رمزنگاری
• شناسه و احراز هویت
• امضاء دیجیتال
• نام و نشانه‌گذاری
• میزبانی
• مسیریابی
• خدمات دسترسی
• رصد کمی و کیفی
• اشتراک فضا
• شبکه توزیع محتوا
• جستجوگر
• خدمات ابری
• رایانامه
• خدمات پایه نقشه
• دسترسی به اینترنت
• سالم‌سازی و امنیت
• خدمات (Network Time Protocol (NTP
• پیام‌رسان
• ابزار توسعه وب و app
• ارسال اعلان (push notification)
• آنالیز داده آنلاین
• آنتی‌ویروس
• سیستم‌عامل
• خدمات ترانزیت داخلی/ بین‌الملل و تبادل همتا به همتا (لایه 2).
3. مقایسه مدل مفهومی در روسیه، چین و ایران
همان‌طور که در بخش های قبل مطرح گردید، مدل مفهومی شبکه‌های ملی در روسیه، چین و ایران متفاوت است. در مدل مفهومی ارائه شده برای بخش روسی اینترنت، توسعه قوانین مرتبط با زیرساخت‌های مهم اینترنت، مستقل شدن از اینترنت در شرایط اضطراری یا خاموشی، دسترسی به خدمات و محتوای وب‌سایت‌ها برای کاربران روسی بدون نیاز به مهارت‌های زبان خارجی، هدایت تمام ترافیک اینترنت داخلی از طریق درگاه‌های داخل خاک روسیه و ارائه سرویس اینترنت بدون قطعی تحت هر شرایط و فعالیت زیرساخت ملی روسیه بدون دسترسی به اینترنت به عنوان مؤلفه‌های اصلی مطرح می شوند.
از سوی دیگر، چین با استفاده از فایروال عظیم خود به عنوان بخشی از پروژه سپر طلایی چین، هدف اصلی کنترل و نظارت و بومی‌سازی را دنبال می کند و در این راستا از فعالیت هایی همچون حذف سیستمی پست های انتقادی از مقامات کشور، محروم شدن از اتصال تلفن همراه و اینترنت به عنوان مجازات، همسوسازی محتوا با ایدئولوژی حزب حاکم بر این کشور، تنظیم مقررات برای رسانه های آنلاین، کنترل و مراقبت از اینترنت و نظارت بر رفتار مردم، دستگیری افراد به دلیل پست های غیرقانونی، خشونت علیه فعالان دیجیتالی متخلف و لغو دسترسی هکرها و ممانعت از حملات سایبری استفاده می کند.
مدل مفهومی شبکه ایران، برقراری تعامل مدیریت شده با اینترنت با هدف ایجاد بستر ارتباطی امن و پیشرفته برای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور، ایجاد بستر لازم برای نگهداری و انتقال اطلاعات و ارائه خدمات بومی در داخل کشور، ایجاد زمینه لازم برای تبدیل ایران به عنوان هاب و ترانزیت ترافیک منطقه، صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌های ارتباط با اینترنت جهانی، در نظر گرفته می شود که توسط مؤلفه‌های زیرساخت ارتباطی، شبکه دسترسی مستقل و پهن باند، ارتباط با شبکه‌های مستقل داخلی و ارتباط با شبکه جهانی اینترنت قابل انجام است. در شکل 6 مقایسه مدل مفهومی شبکه ها نمایش داده شده است.
شکل6: مقایسه مدل مفهومی شبکه ها
پی نوشت:
1. cyberspace alignment to national borders
2. national securitization
3. territorialization of information flows,
4. existential threat
5. threat intelligence
6. سیستم دولتی شناسایی، جلوگیری و مهار (از بین بردن) عواقب ناشی از حملات رایانه‌ای به منابع اطلاعاتی روسیه
7. kill switch
8. data localization laws
9. geo-blocking
