صنعت حمل و نقل و لجستیک به عنوان یکی از اصلی‌ترین صنایع خدماتی، نقش مؤثری در تولید، صادرات و واردات در کشورهای جهان دارد. این صنعت، بر اساس گزارشهای جهانی به عنوان یکی از شاخص‌های اثرگذار در کسب‌وکار است که با استفاده از وسایل حمل، اقدام به جابجایی کالا، مسافر و به تبع آن، انتقال فرهنگ‌ها و ارزش‌ها نموده و عامل جدی در شکل‌گیری ارتباط بین اقوام و مردم کشورهای مختلف است. صنعت حمل و نقل که در حال حاضر در اکثر کشورهای دنیا از جمله ایران به روش­های سنتی اداره می‌شوند، با چالش‌های زیادی از جمله نوسانات قیمت سوخت، نبود زیرساخت مناسب، کمبود راهبر و از همه مهم‌تر تغییر نیاز مشتریان روبرو بوده و بهره‌گیری از فناوری در این صنعت، صرفاً محدود به استفاده از کامپیوتر و پست الکترونیک است و این امر، بکارگیری فناوری‌های نوین و ایجاد تحول در صنعت حمل و نقل را ضروری‌تر از پیش نموده است. تغییر مدل‌های کسب‌وکار، کاهش هزینه نگهداری، توسعه راه‌ها،گسترش و افزایش سرعت و کیفیت تصمیم‌گیری مدیران، بهره‌وری نیروی انسانی، کاهش خطاهای انسانی، بهبود روش‌های دسترسی به اطلاعات بار، مسافر و ناوگان حمل ونقل و ارتقاء سطح استانداردهای فنی کشور، از جمله تاثیرات بکارگیری فناوری اطلاعات و حرکت به سمت حمل­ و­نقل هوشمند مبتنی بر سکو در این صنعت است.
این صنعت به دو نوع باری و مسافری تقسیم‌بندی شده است که در دسته حمل و نقل باری، چهار بخش، هوایی(حمل بار با هواپیما)، دریایی(حمل بار با کشتی)، ریلی(حمل کالا با قطار) و زمینی(حمل کالا با کامیون) و در دسته حمل و نقل مسافری، دو بخش (برون‌شهری و بین‌المللی) و (درون‌شهری) وجود دارد. بخش برون‌شهری و بین‌المللی در حوزه‌های حمل و نقل هوایی، دریایی، ریلی و زمینی قابل طرح است و بخش درون‌شهری فقط در حوزه‌های زمینی و ریلی مطرح می‌شود.
وزارت راه و شهرسازی، به‌عنوان نهاد حاکمیتی این صنعت، شرح وظایف خود در صنعت حمل و نقل را در چهار حوزه اصلی خدمات، رگولاتوری، سیاست‌گذاری و توسعه زیرساخت تبیین نموده و به سازمان‌های بنادر و دریانوردی، هواپیمایی کشوری، حمل و نقل و پایانه‌های کشور و راه‌آهن جمهوری اسلامی جهت انجام وظایف مربوطه واگذار نموده است.
بهره­ گیری از سکوها در صنعت لجستیک و حمل ­ونقل کشور برای رفع نیازها در جهت ارتقاء و بهره‌وری، شفافیت در جابجایی محموله‌ها، دسترسی سریع‌تر به ظرفیت‌های ترانزیتی، گسترش بازار فعالیت، در اجرای کارآمد فرآیندها الزامی است. این صنعت علیرغم مقاومت با ویژگی‌ هایی همچون کنترل قانونی بالا، هزینه‌های بالای شکست و مبتنی بر منبع بودن و در کنار آن، با داشتن ویژگی‌هایی همچون حساس بودن به اطلاعات، مقیاس ­ناپذیری[1]، پراکندگی بالا[2]، عدم تقارن حداکثری اطلاعات[3] ، پتانسیل‌ سکویی شدن را داشته و استفاده از سکوهای مبتنی بر فناوری‌های نوین همچون اینترنت اشیاء (IoT)، زنجیره بلوکی (Block chain)، کلان داده (Big Data)، هوش مصنوعی (AI)، با دسترسی به بازارها و منابع درآمدی جدید و افزایش بهره‌ وری، موجب تسهیل ارتباط با مدیریت منابع، خلق مدل­های کسب ­و­کاری نوین، تولید فرآیند­های پویا و ایجاد انواع جدید تراکنش‌ها می­شود. سکوهای حمل و نقل با گردهم‌‌آوردن کارفرماها، پیمان‌کاران و مشتریان، فرصتِ یکپارچه‌سازی داده‌ها را برای بازیگران این صنعت فراهم‌ کرده و از طریق الگوریتم‌های هوشمند، زمینه رقابتی شدن خدمات و تولید ارزش را نیز فراهم می ‌کنند. به بیان دیگر، این سامانه‌ها، ابزارها و وسایل صنعتی را در اختیار ندارند بلکه با فراهم‌آوری ابزار‌های ارتباط و تعامل، هزینه مبادله میان تولید‌کنندگان، تأمین‌کننده و خریداران را کاهش داده و موجب مقاوم‌سازی زنجیره تأمین و تدارکات خواهند شد. پیش‌بینی می ­شود که رشد بازار جهانیِ حمل و نقل هوشمند (ITS) تا سال 2022 به بیش از 72.3 میلیارد دلار افزایش یابد. به تناسب این افزایش، بازار تأمین و تعمیر تجهیزات نیز 37٪ رشد سالانه جهانی خواهد داشت و از سال‌های 2018 تا 2020 به بیش از 10.9 میلیارد دلار می رسد.
عوامل اصلی در گذار این صنعت به رویکرد بهره‌گیری از سکوها، در پنج دسته دیجیتالی­ سازی[4]، تغییر در تجارت بین‌المللی[5]، تغییر در فرآیند مبتنی بر نرم‌افزار[6]، تغییرات در تجارت داخلی بازار[7] و تغییر در فرآیند مبتنی بر ماشین[8] تقسیم‌بندی شده است.
دیجیتالی سازی موجب تغییر در رفتار مشتریان، دسترسی به فناوری و تغییر در شیوه محافظت از داده شده و فرصت­ هایی همچون ساده سازی فرآیندهای داخلی با کاربرد گسترده تر راه حل های دیجیتال، افزایش درآمد با دسترسی دیجیتالی به مشتریان و ارائه امکانات گسترده برای بازاریابی آنلاین در صنعت حمل و نقل را فراهم می­ کند.
از جمله راهکارهایی که تغییر در تجارت بین ­الملل ارائه می ­دهد، ترمینال­ های متقابل (کنوانسیون تیر) جهت ارائه خدمات مرزی ارائه شده توسط گمرکات، ارائه خدمات در بخش­های حمل و نقل و لجستیک از جمله خدمات ارسال بسته و پست و زیرساخت های حمل و نقل و انبارداری است. از اثرات تغییر در تجارت بین‌المللی در صنعت حمل و نقل، اتصال چین به اروپا با طرح کریدور جاده ای بوده که موجب کاهش هزینه های تجاری و سرمایه گذاری، نوسازی راه آهن، بزرگراه ها، ارتباط از راه دور و مراکز حمل و نقل واقع در کریدورهای اصلی، افزایش دسترسی به مناطق تجاری و ایجاد قراردادهای تجاری جدید شده است.
تغییر در فرایند مبتنی بر نرم ­افزار، موجب تغییر در این صنعت با ارائه راهکارهایی همچون سیستم­ های حمل و نقل هوشمند (ITS)، اتوماسیون فرآیند رباتیک (RPA)، پیش­بینی تعمیر و نگهداری و نظارت با هواپیماهای بدون سرنشین و بلاکچین می­گردد. رشد بازار جهانی سیستم حمل و نقل هوشمند (ITS) در کریدورهای عبوری از 72.3 میلیارد دلار را تا سال 2020 به همراه داشته و موجب اجتناب از هزینه های غیر ضروری در نگهداری و بازتعریف فرآیندهای ساده و تکراری شده است. تغییر در تجارت داخلی بازار، موجب اشتراک گذاری اقتصاد و یکپارچگی زنجیره ارزش بین شرکت های حمل و نقل و لجستیک، تجارت الکترونیک و تولید کنندگان گردیده و موجب رشد 17.5 درصد سهم تجارت الکترونیک در خرده فروشی تا سال 2021 خواهد شد.
نهایتا تغییر در فرآیند مبتنی بر ماشین، با ورود کسب و کارها به تجارت الکترونیک، راه حل های [9]CEP برای تجارت الکترونیک، تجمیع و به اشتراک­ گذاری راهکارهای اقتصادی و ارتباط بخش­ها، فرصت هایی همچون بهبود کارآیی انبارداری با استفاده از فناوریهای جدید حمل و نقل را برای این صنعت فراهم خواهد کرد.
بر اساس تحلیل PESTEL ، یکی از عوامل سیاسی گذار در صنعت حمل و نقل، انعقاد توافق های تجاری بین اتحادیه اروپا و کشورهایی مانند ژاپن ، مکزیک و ویتنام و افزایش حجم تجارت بین آنها است. رشد نفوذ تجارت الکترونیکی، از عوامل اقتصادی گذار می باشد. یکی از عوامل اجتماعی، تغییر ترجیحات مشتریان به خرید آنلاین و تحویل در خانه می باشد. تکامل فناوری پایه که راه حلهای نوآورانه را تقویت می کند از عوامل مهم فنی است. تمرکز بر پایداری محیط زیست، به عنوان عامل محیطی، لجستیک را به سمت راه حل های سازگار با محیط زیست و ایمن تر سوق می دهد(لجستیک سبز). و در نهایت مقررات مربوط به محافظت از داده ممکن است موانعی برای اجرای فناوری های جدید و همکاری بین بازیگران صنعت ایجاد کند که عامل قانونی گذار در این صنعت است.
در این گزارش، پس از بررسی اکوسیستم حمل و نقل، عوامل اصلی گذار در صنعت حمل و نقل به همراه چالش‌ها و اثرات آن‌ها بر اساس تحلیل PESTEL بررسی شده است و سپس برای این گذار، پتانسیل این صنعت بررسی شده و تأثیر فناوری­های نوین از چهار منظر مالی و اقتصادی، مدیریتی، منابع انسانی و فنی در این صنعت و در ادامه آمار و روندهای جهانی بررسی شده و نمونه سکوهای موجود و در نهایت پیشنهادات مطرح خواهد شد.

لینک دسترسی به گزارش تفصیلی