داده به عنوان کیمیای عصر حاضر نقشی کلیدی در راهبری و مدیریت همه حوزه‏ های صنعتی، علمی، اقتصادی، امنیتی، اجتماعی و فرهنگی ایفا می‏ کند و به طور مداوم نرخ رشد تولید آن افزایش می‏ یابد. کلان داده (به معنی تولید حجم‏ های عظیم داده ای با سرعت بالا و در حوزه‏ های موضوعی و ساختارهای متنوع) فرصت ‏ها و تهدیداتی را پیش روی حاکمیت قرار داده است. آمارهای جهانی نشانگر رشد سریع و برق‏ آسای این حوزه است به‏ طوری‏که حجم داده‏ های تولیدشده در سال 2020 به 40 زتابایت1 خواهد رسید که این رقم رشدی معادل 300% را نسبت به سال 2015 نشان می‎‏دهد. درآمدهای حاصل از این حوزه نیز از 189 میلیارد دلار در سال 2019 به 274 میلیارد دلار در سال 2022 رشد خواهد کرد و بیش از 57% از این درآمد متعلق به کشور آمریکا خواهد بود.

مواجهه فعال با این فناوری و استفاده، تحلیل و تولید دانش از کلان‏ داده‏ ها نیازمند سیاست گذاری مناسب در این حوزه است. گام اول در سیاست گذاری حوزه کلان‏ داده، شناسایی مولفه‏ ها، نقش‏ ها و بازیگران آن است. مدل‏ های مرجع نقطه اتکای مهمی برای دستیابی به این شناخت هستند. به طور کلی، مدل های مرجع مهم این حوزه نظیر NBDRA 2، ITU، مایکروسافت، IBM و اوراکل، از سه منظر مولفه‏ های کلان‏ داده را سازماندهی نموده‏ اند:

1. نقش‏ های کلان‏ داده: مدل های مرجع NBDRA و ITU رویکردی نقش محور به کلان داده دارند. یک زیست‏ بوم کلان‏ داده را می ‏توان متشکل از پنج نقش کارکردی (هماهنگ‏ کننده3، فراهم ‏کننده داده4، فراهم‏ کننده کاربرد5، فراهم‏ کننده چارچوب6 و مصرف‏کننده داده 7) و دو نقش پایه‏ ای امنیت8 و مدیریت9 که حاکم بر همه نقش‏ های کارکردی هستند، در نظر گرفت. هر یک از نقش‏ های کارکردی مجموعه ‏ای از کارکردهای مرتبط را اجرا می ‏کنند. هماهنگ‏ کننده، نیازمندی‏ های کلان را تعریف کرده و بر حسن تأمین آنها نظارت می‏ کند؛ فراهم‏ کننده داده، داده‏ ها را از منابع مختلف گردآوری کرده و در اختیار سایرین قرار می دهد؛ فراهم‏ کننده کاربرد کلان‏ داده مجموعه‏ ای از عملیات‏ های لازم برای بکارگیری داده‏ ها را با رعایت الزامات امنیتی و محرمانگی و الزامات تعیین‏ شده توسط هماهنگ‏ کننده سیستم اجرا می ‏کند و قابلیت‏ های عمومی "چارچوب کلان‏ داده 10" را با هم ترکیب کرده تا یک سیستم داده ‏ای مشخص تولید شود. چارچوب کلان‏ داده متشکل از سه بخش زیرساخت، سکوی داده‏ ها و چارچوب‏ های پردازشی است؛ فراهم‏ کننده چارچوب کلان‏ داده منابع و خدمات پایه مورد نیاز فراهم ‏کننده کاربرد کلان ‏داده جهت ایجاد کاربردها را در اختیار او قرار می ‏دهد و مصرف‏ کننده داده هم خروجی ارزش یک سیستم کلان‏ داده را دریافت می‏ کند. از نگاهی دیگر، بازیگران یک زیست‏ بوم کلان‏ داده از مولفه‏ های زیر تشکیل می‏ شوند:

2. رویکرد داده-محور: در مدل مرجع کلان داده مایکروسافت رویکرد داده-محور مدنظر قرار گرفته است. در این رویکرد، جریان کلان‏ داده‏ ها و تبدیلات احتمالی داده ها، از مرحله جمع آوری تا بهره برداری مورد بررسی قرار می‏ گیرد و یک زیست ‏بوم کلان ‏داده به چهار مولفه اصلی منابع داده، تبدیل داده، زیرساخت داده و بهره برداری تقسیم می‏ شود و امنیت و مدیریت در حکم زیرمولفه های فراهم ‏کننده خدمات پایه برای سایر مولفه‏ های زیست ‏بوم، عمل می‏ نمایند.

3. رویکرد فنی: به منظور مشخص ‏کردن لایه‏ های فنی کلان ‏داده باید شش محور کلیدی را مدنظر قرار داد: کشف و شناسایی داده (مشخص ‏کردن داده‏ های قابل دسترسی از یک منبع خاص و کیفیت و ارتباط آن با سایر داده‏ ها)، ذخیره‏ سازی و تحلیل مشترک داده ‏ها (پردازش و تحلیل داده‏ ها بر روی یک سکو)، مدیریت و تحلیل انواع داده‏ ها اعم از ساخت‏ یافته، نیمه ‏ساخت ‏یافته و غیرساخت‏ یافته، تحلیل بلادرنگ داده‏ ها، برخورداری از کتابخانه ‏ای غنی از توابع تحلیلی و مجموعه ای از ابزارها به منظور تسریع روند توسعه و یکپارچه ‏سازی و حاکمیت بر تمام منابع داده.

مدل‏ های مرجع IBM و اوراکل نگاهی فنی به این حوزه داشته و مولفه‏ های آن را از دیدگاه فنی سازماندهی کرده ‏اند. به طور کلی کلان داده از منظر فنی به دو بخش لایه های منطقی و لایه های عمودی تقسیم می‏ شود:

o منابع داده: گردآوری و ارائه داده

o لایه ذخیره ‏سازی و پیام‏ رسانی13: این لایه وظیفه گردآوری داده‏ ها از منابع مختلف و در صورت نیاز تبدیل آنها به فرمتی قابل تحلیل را بر عهده دارد. با توجه به تنوع زیاد داده های ورودی، کامپوننت‏ های این لایه باید از قابلیت خواندن داده ها، حجم‏ های مختلف داده‏ ها و کانال های ارتباطی متفاوتی برخوردار باشند.
o لایه تحلیل: ارائه تحلیل‏ های بهینه، استخراج مفاهیم از داده ها، استخراج موجودیت های مورد نیاز و شناسایی و انتخاب الگوریتم و ابزارهای مهم به منظور اجرای تحلیل‏ ها.

o لایه کاربرد14: این لایه از زیربخش‏ های مانیتورینگ بلادرنگ 15، موتور گزارش 16، موتور توصیه17، پردازش های مدیریت فرآیندهای کاری18، رهگیر19 تراکنشی، مصورسازی20 و کشف21 تشکیل می‏ شود. لایه کاربرد از خدمات لایه تحلیل استفاده کرده و خود، خدماتی به کاربران مختلف نظیر سازمان‏ ها و موجودیت های خارجی، مانند مشتری ها، شرکاء و غیره ارائه می ‏دهد.

• لایه های عمودی: لایه‏ های عمودی، وجوهی از کلان داده را که بر همه لایه های افقی تأثیر گذارند، پوشش می ‏دهند. این لایه‏ ها عبارتند از: یکپارچگی اطلاعات، حکمرانی کلان‏ داده‏ ها، مدیریت سیستم ها و کیفیت سرویس.

به منظور دسترسی به مطالب و مقالات با موضوع نقش ها، بازیگران، فعالیت ها و مدل های مرجع کلان داده، به درگاه کلان داده مراجعه فرمایید.

---

1- 1 ZB = 10^12 GB = 1 Trillion Gigabytes
2- NIST Big Data Reference Architecture
3- Orchestrator
4- Data Provider
5- Big Data Application Provider
6- Big data framework provider
7- Data Consumer
8- Security
9- Management
10- Big data framework
11- Adopters
12- Data aggregator
13- Data messaging and storage layer
14- Consumption layer
15- Real time Monitoring
16- Reporting Engine
17- Recommendation Engine
18- Business Process Management Processes
19- Interceptor
20- Visualization
21- Discovery
22- Governance